Privacy, Basispoort en wat RTL niet vertelt

Basisscholen geven privégegevens leerlingen aan uitgeverijen. Zo kopte RTL nieuws afgelopen week. En dat bracht een stroom aan berichtgeving hierover op gang. De uitgeverijen, de PO-raad, Kennisnet, een vakbond, een ouderorganisatie, en Tweede Kamerleden wilden hierover hun eigen zegje doen. Ook partijen rondom scholen en uitgeverijen lieten weten welke rol zij hierin spelen. Zo kwamen o.a. Skool (een netwerkbeheerder), Rovict (leverancier van één van de grootste leerlingvolgsystemen) en Muiswerk (leverancier van educatieve software) met eigen verklaringen en toelichtingen.

Uiteraard werd het nieuws ook gadeslagen door edubloggers. Verschillende personen uit die club gaven hun commentaar erop. Karin Winters schreef dit. André Manssen dit en dit. Michel Boer dit. Willem Karssenberg dit. En Wilfred Rubens dit.

In deze post licht ik toe hoe ik tegen de berichtgeving aankijk. Als edublogger en stafmedewerker onderwijs en ict volg ik dit thema al langer. In het schooljaar 2009-2010 kwam dit onderwerp bij ons in de stichting op de agenda in verband met een mogelijke keuze voor aansluiting op een regionaal initiatief waarbij leerlinggegevens uitgewisseld dienden te gaan worden. Dat was voor SCOH aanleiding om kritisch te gaan kijken hoe wij het geregeld hadden. Sindsdien hebben we ons informatiebeveiligingsbeleid op orde gebracht. We zijn er nog niet - werk in uitvoering -, maar we zijn al wel een heel eind.
In dat proces hebben we hierover contact en overleg gehad met Kennisnet. We hebben specialisten van Ernst&Young gevraagd om zaken voor ons te onderzoeken en uit te werken. We hebben aandacht gevraagd voor het thema binnen het Samen Deskundiger Netwerk Zuid Holland. En we hebben deelgenomen aan de tafel Privacy in het doorbraakproject onderwijs en ict. 

De berichtgeving van RTL nieuws kwam voor ons in ieder geval niet als donderslag bij heldere hemel. En dat de staatssecretaris op de hoogte was, verbaast mij niets. Hij heeft de afgelopen tijd ook niet onder een steen gezeten. (Die Kamerleden die niet op de hoogte waren klaarblijkelijk wel.)

Er wordt achter de schermen al vrij lang gewerkt aan goede oplossingen voor het vraagstuk rondom gegevensuitwisseling, dossiervorming, online opslag, authentificatie, learning analytics, beveiliging en privacy. Er liggen op dat vlak legio kansen om het onderwijs en administratieve processen te verbeteren, maar minstens net zoveel valkuilen waarmee het onderwijs bijdraagt aan negatieve effecten. De juiste weg hierin vinden én daarna bewandelen is geen eenvoudige opgave, kan ik beamen. Dat er bij verschillende partijen meer bewustwording moet komen, valt niet te ontkennen. Dat geldt voor scholen, uitgeverijen, maar ook voor ouders en leerlingen. (Waarom vinden veel ouders het normaal om de hoogtepunten uit het leven van hun kind op Facebook te beschrijven of in online foto-albums op te slaan? Je hebt het dan wettelijk gezien over dezelfde soort gegevens...)

Aan de ene kant ben ik erg blij met de aandacht die de berichtgeving van RTL genereert. Want dat maakt het makkelijker om ons werk -in uitvoering- goed te doen. Waar we drie jaar geleden nog glazig aangekeken werden als we het thema privacy en informatiebeveiliging aansneden bij collega-schoolbesturen, ouders, medewerkers en externe partijen (zoals uitgeverijen en leveranciers van leerlingvolgsystemen), vinden we nu medewerking en begrip. In toenemende mate wil men weten hoe we het hebben ingericht. Het veld raakt er zo langzamerhand van doordrongen dat er iets moet gebeuren. De politieke wind lijkt mee te gaan zitten. Privacy is niet dood meer.

Aan de andere kant vind ik de berichtgeving van RTL weinig genuanceerd. Het valt me wel vaker op dat journalisten kort-door-de-bocht hun eigen verhaal vertellen. Er wordt gesproken in termen van schuld. Er wordt vooral belicht wat er allemaal mis is, en welke negatieve effecten er aan kleven. En dat is niet eerlijk omdat de online opslag en verwerking van de gegevens ook positieve effecten kunnen hebben voor de kwaliteit die het onderwijs biedt. Als je leerlingen verder wilt brengen, heb je gegevens nodig waarmee hun prestaties in kaart worden gebracht. In deze tijd gebeurt dat nou eenmaal niet meer uitsluitend op papier. Digitale opslag en verwerking maakt analyse van die gegevens vele malen makkelijker. En daar profiteren de leerlingen uiteindelijk hoe dan ook van. Aan alle kanten wordt er hard gewerkt om dit toekomstperspectief werkbaar en werkzaam te krijgen binnen de waarden en normen die daarbij belangrijk zijn. Recht op privacy, recht op zelfbeschikking bijvoorbeeld,  maar ook termen als efficiëntie en gebruikersgemak spelen een rol. Het thema heeft wetenschappelijke aandacht, aandacht van politici, aandacht van scholen, aandacht van uitgeverijen en leveranciers van ict-systemen.

Scholen en uitgevers worden in de berichtgeving echter tegenover elkaar gezet. Alsof één van de twee de schuld moet dragen. Maar zo simpel ligt het niet. RTL zou pas echt researchjournalistiek bedrijven als ze het krachtenveld gedetailleerd onder het voetlicht brachten in hun dossier over dit onderwerp.

Dat de berichtgeving van RTL rammelt, zou ik willen illustreren aan de hand van een simpel voorbeeld uit het eerste filmpje dat online gezet werd. In dat filmpje worden (niet geheel toevallig) beelden getoond van één van onze scholen. Mijn collega heeft daar een interview gegeven en vervolgens heeft een leerling van die school achter de computer het één en ander laten zien.

Want was is er aan de hand met dat filmpje? Ten eerste heeft het interview met mijn collega totaal meer dan drie kwartier geduurd had. Hij was op de uitnodiging ingegaan om uit te leggen welke maatregelen wij allemaal genomen hebben om de privacy van onze leerlingen en medewerkers (beter) te regelen. Dat heeft hij ook uitgebreid uit de doeken gedaan. Van die drie kwartier zijn er ongeveer 12 seconden uitgeknipt waarin de journalist er voor kiest om hem te laten zeggen dat scholen de gegevens uitwisselen. Dit fragment wordt zo verknipt en vermalen met commentaar van andere privacy-experts dat het gegeven interview geheel uit zijn verband is gerukt.

Ten tweede mocht een leerling van die school illustreren hoe Basispoort en de software daarachter dan werkt. Daar gaat de 'researchjournalist' wederom de fout in. In plaats van de inlog bij Basispoort laten ze de inlog bij Skool zien, en in plaats van de analytics van een softwarepakket te laten zien dat achter Basispoort zit (ambrasoft bijvoorbeeld), laten ze de analytics van Flits zien. Dat pakket zit helemaal niet achter Basispoort. Ze verwarren, zogezegd, lokaal inloggen met inloggen op je Google account (dat is toch echt iets anders..) En ze verwarren lokale gegevens opslag met opslag in the cloud (alsof jouw Dropbox en je c-schijf hetzelfde zijn.) Dat vind ik in dit kader nogal een kapitale fout. Je verwijt scholen dat ze het niet snappen, terwijl je het zelf nog minder snapt... Mijn conclusie is dan dat die journalist gewoon niet weet wat hij laat zien. Wat RTL doet, is in mijn ogen een vorm van stemmingmakerij. Het mag in ieder geval geen 'researchjournalistiek' heten. Een leraar zou zeggen: ga je huiswerk maar over doen.

Samenvattend kan ik zeggen dat dit thema in mijn ogen uitgebreid bediscussieerd moet worden. Maar laten we dat wel zuiver en zorgvuldig doen. Zoals onderdelen van het thema in het LACE project behandeld worden bijvoorbeeld. Of zoals onderdelen door de juristen van Kennisnet zijn uitgewerkt. Waar we in ieder geval geen behoefte aan hebben, is ongenuanceerde roeptoeterij van een journalist die vooral zijn eigen verhaal wil vertellen. De opgave waar we nu voor staan, is niet in één dag opgelost. Laat ons ons werk goed doen. En doe dat zelf ook. Dan vinden we elkaar.