Kessels over gedeeld leiderschap #inhmli

Afgelopen vrijdag kwam Joseph Kessels (@JosephWMarie) de derde masterclass van dit semester geven. Hij is hoogleraar opleidingskunde bij de OU. En hij heeft ons bijgepraat over leiderschap in de professionele ruimte.
Volgens Kessels heb je grofweg twee soorten leiderschap. De eerste is positioneel leiderschap, de tweede noemt hij gedeeld (of gespreid) leiderschap. Aardig is dat hij bij de twee soorten leiderschap voorbeelden uit de natuur haalt die mooi verbeelden hoe het type leiderschap in elkaar zit.

Positioneel leiderschap
Leiderschap wordt vanuit dit perspectief bepaald door de positie die iemand inneemt in de organisatie. Je bent de leider omdat je directeur van de toko bent. Je bent de leider omdat je ervoor betaald wordt. Beelden die dat illustreren zijn de mannetjesleeuw, de leider van de olifantenkudde of de (Barneveldse) haan die zijn kippen leidt. Het gaat hier om hiërarchisch leiderschap waarbij de baas de eindverantwoordelijkheid draagt voor het hele reilen en zeilen van de organisatie.

Gedeeld leiderschap
Vanuit dit perspectief wordt leiderschap benaderd vanuit bekwaamheid. Degene die van een domein of een onderwerp het meeste verstand heeft, neemt (tijdelijk) de leiding op zich. Op andere onderwerpen is dat weer een ander uit de groep. En zo wisselt het leiderschap van man tot man (of vrouw) al naar gelang de situatie erom vraagt. Beelden uit de natuur die hierbij horen zijn een zwerm vogels, een school vissen of een mierenkolonie. Het gaat hier om een genetwerkte vorm van leiderschap waarbij de omstandigheden en de kennis en ervaring van de leden van de groep bepalen wie op dat moment de verantwoordelijk neemt.

Talentontwikkeling vs. Performance verbetering
In een productiesamenleving is gehoorzaamheid erg gewenst. Dat past bij een hiërarchische inrichting van leiderschap. Dat is geënt op het steeds efficiënter organiseren van het werk, ook wel performance verbetering genoemd. Maar onze samenleving is veranderd naar een kennissamenleving. Daar is talentontwikkeling belangrijk geworden, omdat voor complexe kennisintensieve taken creativiteit en eigen initiatief nodig zijn.

Talentontwikkeling vereist:
Nieuwsgierigheid, betekenisvol werk, bevlogenheid, passie, vertrouwen, autonomie, vrijheid, zelfsturing, geloof in eigen kunnen, zin in leren en onderzoek en een gunstig leerklimaat.

Performance verbetering vereist:
Prestatieafspraken, administratieve regels, centrale sturing, gehoorzaamheid, kwaliteitscontrole, verantwoording, registratie en accreditatie, centrale toetsen en toezicht inspectie.

Professionele ruimte
Kessels houdt de stelling aan dat gedeeld leiderschap noodzakelijk is om de professionele ruimte van leraren te vergroten. Als je de professionele ruimte vergroot zal er meer tevredenheid, grotere bekwaamheid en uiteindelijk betere resultaten van het werk te verwachten zijn. (Hoe je die resultaten meet, is een apart onderwerp overigens.)

Cruciaal hierbij is dat leraren leren om te werken binnen een organisatie waarin gedeeld leiderschap normaal is. De leden van zo'n team moeten namelijk wel leiderschapskenmerken verwerven, en - misschien nog wel belangrijker - elkaar die ook toekennen. De vraag hoe je dat vorm geeft in een organisatie die -hoe dan ook- volgens een bepaalde hiërarchie is opgebouwd is niet makkelijk te beantwoorden. Waar je in ieder geval voor moet zorgen is dat de leden van het team van elkaars expertise op de hoogte zijn. Dat is de eerste stap die je kunt zetten. Als je niet van elkaars kunde op de hoogte bent, kun je elkaar er ook geen leider in maken.


Na de masterclass hebben een aantal medestudenten en ik een interview(tje) met Joseph Kessels opgenomen. Hieronder het resultaat.




De literatuur die we vooraf moesten lezen vind je achter deze link.
Een blogpost van @JeroenBottema over dezelfde masterclass vind je op zijn blog Leervlak.