Modellen en kaders voor het werken aan digitale bekwaamheden van leraren

ICT in het onderwijs zit inmiddels op een 'point of no return', zag ik laatst iemand van Kennisnet zeggen. We hebben technologie toegelaten in het onderwijs met een bepaalde verwachting. En om die verwachting uit te laten komen hebben we deskundige leraren nodig. In vroeger tijden kon je nog wegkomen met de mededeling dat je een digibeet was. Dat punt zijn we nu echt wel voorbij.

De consequentie daarvan is wel dat de behoefte aan goede modellen om de deskundigheid van leraren op technologisch gebied te verhogen toeneemt. We hebben simpelweg meer handvatten en ankers nodig waaraan we de kennis over (het verwerven van) digitale bekwaamheden kunnen verbinden. In een poging om een paar van deze modellen op een rij te zetten, schrijf ik deze blogpost.

TPACK
Het model van Mishra & Koehler beschreef ik vorige week in een aparte blogpost. De kernbegrippen uit dit kader zijn de drie verschillende soorten kennis die een leraar zou moeten bezitten, namelijk: de pedagogisch-didactische kennis, de vakinhoudelijke kennis en de technologische kennis. Over de inhoud van die kennisdomeinen zegt het model niets. Het geeft vooral weer hoe die drie domeinen op elkaar inwerken. Dit model helpt leraren om te reflecteren op die drie soorten kennis in relatie tot elkaar.

SAMR
Dit model heb ik ook al eens eerder beschreven. Dit model geeft vier niveaus weer waarop technologie in de les ingezet wordt. Substition, Augmentation, Modification en Redefinition. Het model helpt leraren reflecteren op de lespraktijk. Op welk niveau heb je technologie ingezet?

Framework for developing digital competence
Op e-learning.nl vond ik laatst een verslag van Wilfred Rubens over een presentatie die Brian Holmes gaf. Hij noemt in die presentatie een framework for developing digital competence (Ferrari, Punie & Brecko, 2013). Als ik het goed begrijp, onderscheidt dat framework 5 verschillende onderdelen.
1. Information - can critically evaluate information
2. Communication - participates in online collaboration, teamwork
3. Content creation - Can use and create online content
4. Safety - Understands personal identity, netiquette
5. Problem solving - Knows how to use ICT for innovation
Dit kader lijkt niet (uitsluitend) te slaan op de praktijk van leraren, maar gaat over digitale competenties in het algemeen. Toch is dit goed bruikbaar als een soort meetlat om de bekwaamheid van leraren tegenaan te leggen, denk ik.

ICT-bekwaamheid van leraren (Kennisnet)
Deze publicatie van Kennisnet is wel speciaal voor (of over) leraren gemaakt. Zij beschrijven drie kerntaken waarin digitale bekwaamheden een rol spelen. Als voorwaarde om die drie kerntaken met ict te kunnen uitvoeren heb je wel digitale basisvaardigheden nodig. Die worden apart benoemd. De kerntaken zijn:
A. Pedagogisch-didactisch handelen
B. Werken in de schoolcontext
C. Professionele ontwikkeling
Per kerntaak is dan verder uitgewerkt welke digitale bekwaamheden aanwezig zouden moeten zijn. Zie daarvoor deze publicatie.

Kennisbasis ICT (ADEF)
Een verder concretisering van het kader ict-bekwaamheid van leraren is de Kennisbasis ICT. Deze is opgesteld als handvat voor de lerarenopleidingen zodat die ervoor kunnen zorgen dat alle startbekwame leraren ook voldoende ict-bekwaam zijn. In dit document zijn vier thema's benoemd.
1. Attitude, waarbinnen verschillende rollen benoemd worden.
2. Digitale basisvaardigheden, waarbinnen de omgang met hard- en software benoemd wordt.
3. Digitale media- en informatiegeletterdheid, waarbinnen informatievaardigheden en mediawijsheid aan bod komen
4. Didactisch handelen, waarbinnen didactische keuzes, het omgaan met digitale leeromgevingen en het evalueren van onderwijs aan bod komen.
Voor ieder thema zijn gedragsindicatoren opgesteld. Zodoende kun je met dit model vrij eenvoudig komen tot een soort 'afvinklijst' waarmee je de digitale bekwaamheid van (aanstaande) leraren in kaart kunt brengen.

Gedifferentieerde scholing (Koen Steeman)
Daarnaast kwam ik laatst op Twitter nog het model van Koen Steeman tegen. Hij doet een master pedagogiek en hij heeft een model voor gedifferentieerde scholing gemaakt. Hij onderscheidt 5 stappen:
1. Team & Visie
2. Persoonlijk doel
3. Zien & Proberen
4. Durven & Doen
5. Vieren & Delen
Dit model kun je vooral gebruiken in de praktische uitwerking als je gaat nadenken hoe je deskundigheidsbevordering in je school vorm geeft als je met een heel team te maken hebt.

Werkplek leren (Jane Hart)
Via een blogpost van Wilfred Rubens kwam ik ooit uit bij een bijdrage van Jane Hart. Zij heeft (inmiddels) een boek geschreven over 'social learning'. Hoewel ik het boek niet in mijn bezit heb, is de inhoudsopgave wel door te bladeren. Daarin kun je zien dat ze ingaat op de volgende onderdelen:
- Social Learning in Workteams
- Online Communities en the workplace
- Connected learning activities
Als je wilt werken aan de digitale bekwaamheden van leraren, dan is een goede mogelijkheid om het leren van leraren in zijn algemeen op een digitale manier aan te pakken. En daar is dit kader misschien wel geschikt voor.

Persoonlijke Leer Netwerk
Leraren kunnen uiteraard ook zelf hun leren digitaal vorm geven. Ik doe dat bijvoorbeeld ondermeer door dit blog. (En anderen met mij.) Met digitale tools is het heel makkelijk om een persoonlijke leeromgeving te creëren. Je gaat gewoon personen volgen die dezelfde interesses hebben als jij. En vervolgens doe je verslag van jouw leren. Daar komt het in het kort op neer. Welke digitale tools je daarvoor gebruikt, kun je helemaal zelf bepalen. En daarmee werk je gelijk aan je digitale bekwaamheden.
 Michel van Ast blogde daar vorig jaar over. Hij noemde dat de gelinkte leraar.